Eiland Tholen

Tholen is ontstaan door het inpolderen van schorren; stukken land in de zee die alleen met heel hoog water overspoeld worden. Tot in de 13e eeuw bestond Tholen uit een vijftal eilanden die geleidelijk, door verdere afdammingen en inpolderingen, aan elkaar groeiden tot het huidige eiland. Tot 1928 was Tholen alleen met een veerdienst bereikbaar, waarna een brug over de rivier de Eendracht het eiland met het vasteland verbond.

Het landschap op Tholen is sterk door de mens beïnvloed en in cultuur gebracht. Enkele gebieden zijn daarbij aangewezen als natuurgebied: de Pluimpot, het Diepe Gat en de Geulse Weel, het Stinkgat en het Rammegors. De zilte natuur maken deze gebieden uniek qua flora en fauna. Aan de noordkant van Tholen liggen nog buitendijks begroeide schorren die doorsneden worden door kreken. Dit landschap geeft een beeld hoe Tholen was voor de aanleg van dijken.

Tholen is een agrarisch gebied, voornamelijk gericht op akkerbouw. Belangrijke teelt betreft suikerbieten, aardappelen, uien, bloemzaad en fruit. De 7 woonkernen op Tholen hebben ieder hun eigen karakter en historische verleden.

Tholen (stad)

Tholen is een vestingstad. Het heeft een historische stadskern, omringd door de kenmerkende stervorm van wallen en vesten. Het gebied binnen de vesten is beschermd stadsgezicht en telt tientallen rijksmonumenten. Het Middeleeuwse stratenpatroon is nog steeds zichtbaar. Hoe de burgers van Tholen vroeger geleefd hebben, is goed te zien in de Venkelstraat. Tholen dankt deze historie aan de strategische ligging aan het vaarwater tussen Antwerpen en Holland, tegen de grens met Brabant. Door de eeuwen heen leefden de inwoners van landbouw en visserij, vooral mosselvangst en oestercultuur. Door de strenge winter van 1962-1963, de aanleg van het Schelde-Rijnkanaal en de Deltawerken is de visserij nagenoeg verdwenen.

Sint Annaland (Stalland)

Sint Annaland is vernoemd naar Anna, moeder van Maria. Sint-Annaland is een ringvoorstraatdorp met een hoofdstraat van de haven naar de kerk, die is omgeven door een ring. De teelt en verwerking van meekrap was een belangrijk middel van bestaan. De wortel van de meekrapplant (Rubia tinctorum) was de grondstof voor de fabricage van een rode verf om wol mee te kleuren. Het historische streekmuseum, de Meestoof, is vernoemd naar het proces voor het verwerken van de wortels. Dit museum is gevestigd in het voormalige gemeentehuis. Sint-Annaland heeft een fijn strand en een jachthaven met vooral zeiljachten.

Sint-Maartensdijk (Smerdiek) 

Sint-Maartensdijk is bekend door de band met de Oranjes. De Nederlandse koning is tevens Heer van Sint-Maartensdijk. In het monumentale gemeentehuis hangen een aantal 17e-eeuwse portretten van Oranjes. In dit pand was tot 2008 de zetel van de gemeente Tholen gevestigd. Sint-Maartensdijk had oorspronkelijk een haven aan de Pluimpot, een zijgeul van de Oosterschelde. Hier vervoerden beurtschippers reizigers en vracht op vastgestelde tijden naar Middelburg, Zierikzee, Bergen op Zoom en Rotterdam. Omdat de haven een zwakke plek was in de zeewering, werd de Pluimpot in 1957 bij Gorishoek afgedamd en viel de haven droog.

Oud-Vossemeer

Oud-Vossemeer is een ringdorp waar de huizen rond de kerk staan. De naam Vossemeer is afgeleid van een brede kreek die de Vosvliet werd genoemd. Het dorp heeft een agrarisch karakter en geniet vooral bekendheid doordat mogelijk het voorgeslacht van de Amerikaanse president F.D. Roosevelt uit deze plaats afkomstig is. Diens voorvader, Claes Martensen Roosevelt, zette rond 1650 in het huidige New York voet aan land. De weduwe van de president, Eleanora Roosevelt, bracht in 1950 een bezoek aan Oud-Vossemeer waar mogelijk ook haar 'roots' liggen.

Scherpenisse

Scherpenisse was een van de vijf eilanden die samen het eiland Tholen zouden vormen. De naam Scherpenisse staat voor een spits in zee uitstekend stuk land. Door overstromingen en weggeslagen dijken heeft Scherpenisse deze landtong grotendeel aan de zee verloren. De Hoge Markt en de Weststraat zijn zeewering geweest. Hiervoor is waarschijnlijk zelkas gebruikt, een restant van de winning van zout dat ontstaat door het verbranden van zouthoudend veen. Het belangrijkste monument is de Nederlands Hervormde Kerk die in de 15e en 16e eeuw in Brabants gotische stijl is gebouwd. Deze kerk was oorspronkelijk aan de heilige maagd Maria gewijd.

Poortvliet

Poort is afgeleid van het Latijnse portus, dat haven betekent. Gezien het ontstaan van de plaats aan een aftakking van de Pluimpot kan de naam van de plaats worden verklaard als haven aan een vliet. In het dorp staat de Hervormde Kerk in een ring die aan weerszijden is bebouwd. Inwoners hielden zich van oudsher bezig houden met landbouw en handel van granen, zaden, vlas, enz. Dit had vooral betrekking op het zuidelijk deel. Aan de noordkant van het dorp ligt de Weihoek waar vroeger veel wateroverlast was. Hier werd vooral rundvee gehouden.

Stavenisse

Stavenisse ligt het meest westelijk en de naam verwijst naar landtong. Stavenisse is een voorstraatdorp waarbij de hoofdstraat loopt van de haven naar de hervormde kerk. In de Watersnoodramp van 1953 is Stavenisse zwaar getroffen. Het water kwam tot 3,5 meter boven het maaiveld. Met hulp uit binnen- en buitenland werd Stavenisse herbouwd. Een van de toen gedoneerde Noorse houten woningen staat nu in het streekmuseum in Sint Annaland. De haven werd als zwakke plek gezien en met sluiting bedreigd. Wegens verzet zijn toen de havendijken verhoogd en is een keersluis gebouwd. De haven is nu in gebruik als jachthaven met vooral motorboten.